Details van de legers:

• Toestand Belgisch leger ten tijde van augustus 1914
• Toestand Belgisch leger ten tijde van mei 1940
• Toestand Duits leger ten tijde van meidagen 40

Gesneuveldenlijsten:

• Overzicht van de geschiedenis die het ontstaan van een kleiner Duitse soldatenkerkhof op grondgebied Melle tot gevolg had.

  • 1e Slag voor Melle - Kwatrecht - 7 september 1914
  • 2e Slag voor Melle - Kwatrecht - 9 tot 11 oktober 1914
  • Het ontstaan van een klein Duits kerkhof op grondgebied Melle
  • Duitse Soldaten ooit begraven op het Ehrenfriedhof van Melle (nr 233)
  • Overzicht gekende gesneuvelden Melle-Kwatrecht 1914 (Belgisch-Duits-Frans)
  • Indeling Belgisch leger ten tijde van augustus 1914

Kwatrecht - Melle een tweede keer het terrein voor hevige strijd, 9 tot 11 oktober 1914.

• 12 September 1914. Op de Gentsesteenweg wordt te Erpe door doortrekkende Duitsers het notariaat van Notaris Meert in brand gestoken. Ook aan de overzijde van de steenweg ondergingen nog een aantal huizen hetzelfde lot (zie foto's verderop). De personen die ooit daar woonden, werden zelfs door de Duitsers uit hun huizen gehaald en als levend schild voor hen de weg opgestuurd om te vermijden dat zijzelf zouden beschoten worden van Belgische kant.

Foto links: uitgebrande notariaat (Foto: Replica) - Foto rechts: Zelfde locatie nu (Foto: Google Streetview)

• 16 September 1914. Omdat men toch de oprukkende Duitsers begon te vrezen en vooral ook hun meegebrachte pantserwagens werden op verschillende plaatsen aan de Scheldeboorden, en dan ook zeker in Wetteren aan den Aard (toenmalige Scheldebrug), voorzieningen getroffen om het onmogelijk te maken zich op te stellen met lichte pantserwagens op luchtbanden. Deze waren voorzien van zware mitrailleurs en deze vreesde men serieus. Allicht was op dat moment de Scheldebrug in Wetteren nog de enige intacte op de Schelde in deze regio. Men had de kade en de weg voor de kade letterlijk volgestouwd met steenpuin, puin van dakpannen, glas en nog andere rommel die het zo goed als onmogelijk maakte deze voertuigen tot tege de kade te brengen en op te stellen. Allicht was op dat moment de overzijde van de Schelde nog verdedigd door Belgische troepen en probeerde men op die manier gebruik van die zijde door die Duitse lichte pantsers onmogelijk te maken.

Den Aard aan de Scheldebrug in Wetteren vol met puin.

• Nacht van 24 op 25 september 1914. De streek wordt nogmaals overvlogen door een Duitse Zeppelin.
• 25 September 1914. Te Aalst is de 37e Landwehr-Infanterie Brigade gearriveerd. Hun verkenners komen opnieuw te Oordegem in een treffen met de Belgische 4e Brigade bestaande uit Belgische vrijwilligers. In het vuurgevecht dat ontstaat dienen de Belgen het onderspit te delven en terug te trekken. Als tegenreactie wordt door de Duitsers de Gendarmerie te Oordegem totaal vernield waarna ze zich via Erondegem terugtrekken.
• Rond deze periode worden ook Belgische Cavaleristen in de regio gesignaleerd. Zij waren per spoor verplaatst naar Gent en dienden zich voor te bereiden op een nieuwe poging van de Belgen om de rechter flank van Antwerpen opnieuw te proberen ontzetten van de Duitsers.

• 30 September 1914. Vanuit de stelling Antwerpen die geleidelijk aan ontruimd wordt door de Belgische en geallieerde troepen, worden massaal voorraden en 20000 gewonden per trein geëvacueerd. Resterende voorraden werden zoveel mogelijk vernield en de forten zoveel als mogelijk onbruikbaar gemaakt op het ogenblik dat ze in Duitse handen dreigden te vallen.
• 2 Oktober 1914. De Duitsers zijn weten door te breken en hebben Hofstade, Erpe en Haaltert in handen. De Belgische Cavalerie bevindt zich nog altijd grotendeels te Wetteren. Zij worden mee ingeschakeld om te verhinderen dat de Duitsers op de plaatsen waar vroeger bruggen waren over de Schelde, dit waren Schoonaarde en Uitbergen, massaal zouden weten over te steken. De brug in Schoonaarde was echter maar gedeeltelijk vernield en daardoor een zwak punt in de te verdedigen stelling.
• 4 Oktober 1914. De Duitsers zetten een massale aanval in op wat nog rest van de brug van Schoonaarde. Er wordt ter plaatse grote schade aangericht door Duitse artillerie.
• Te Saint Denis (FR) vertrekken per trein Franse Vlootfusiliers naar Dunkerque (FR). Zij worden vervoerd in lege beestenwagens om daar nieuwe legereenheden op te bouwen.
• 5 Oktober 1914. De aanwezige Lansiers (cavalerie-eenheden) en soldaten van de 13e Linie kunnen hun posities niet meer behouden tegenover de Schelde te Schoonaarde. Er volgt zelfs een foutief bombardement op Wichelen dat allicht wordt verward met Uitbergen. Te Schoonaarde wordt een Teer- en Naftafabriek in brand geschoten wat een gigantische rookkolom veroorzaakt.

• nacht van 6 op 7 oktober. Ondertussen had het nationaal Reduit Antwerpen stand gehouden. Door echter voortdurende zware artilleriebeschietingen, was de toestand van de Antwerpse forten eveneens onhoudbaar geworden. Daarom werd beslist in deze nacht de terugtocht van Antwerpen aan te vatten tot achter de IJzer. Omdat deze vesting nu vroeger dan verwacht verlaten werd, werd beslist de Duitse overmacht nogmaals een halt proberen toe te roepen ergens in het gebied tussen Leie en Schelde. Dit was nodig om de Belgische troepenmacht, die hals over kop zou moeten een veilige haven zien te bereiken, de kans te geven de nieuwe geallieerde stelling achter de IJzer te bereiken. Men wist dat de Duitse aanvaller bij het verlaten van de stelling Antwerpen door de Belgische troepen, er alles aan zou willen doen de terugtrekkende Belgische troepen, te onderscheppen en definitief gevangen te nemen of uit te schakelen.
• Ondertussen waren in Dunkerque (FR) de eerder in Saint Denis (FR) vertrokken vlootfusiliers aangekomen. Al snel kregen zij de opdract in Dunkerque de treinen niet te verlaten. Hun opdract werd al opnieuw gewijzigd en ze dienden door te rijden in de richting van de Belgische stellingen te Antwerpen.
• Omdat door de val van Antwerpen, deze troepenbeweging nutteloos werd, zagen de geallieerde leiders in deze Franse Vlootfusiliers, het perfecte middel om de Duitsers tijdelijk proberen op een tussenfront blok te zetten. Het geallieerde oog viel jammer genoeg opnieuw op het gebied Kwatrecht - Melle.
• Er werd beslist dat deze Mariniers samen met het Belgische garnizoen Clooten en de 7e Britse Divisie deze taak zouden moeten zien uit te voeren. Dit Garnizoen Clooten was ondertussen al fel gewijzigd qua samenstelling. Dit bestond op dat moment uit 8 eskadrons Cavalerie, de 4e Brigade van Generaal Scheere, een brigade vrijwilligers en nog een eskadron Gendarmerie.
• Hun opdracht zou er in bestaan de Duitsers voor minimum 48 uur op te houden van hun verdere achtervolging van de vluchtende Belgen. Een bijkomend probleem was wel dat ook de Britse 7e Divisie nog zou worden toegevoegd aan deze vertragingsopdracht maar deze dienden per schip nog altijd toe te komen in Zeebrugge. In eerste instantie was men dus enkel zeker van de aanwezigheid van de Fransen en misschien hier en daar wat gerecupereerde Belgische troepen.
• De totale bezetting van deze mariniers omvatte 170 officieren en 6.500 mariniers. De Mariniers omvatten in totaal 2 Regimenten met elk 3 Bataljons. Allen waren deze uitgerust met onder andere zware mitrailleurs. Daarnaast zaten er bij deze 6.500 mariniers, ongeveer 1.400 Sjakos. Dit waren Franse scherpschutters. Naast deze 2 Bataljons was er ook nog een compagnie Mitrailleurs met 32 mitrailleurs.
• De leeftijd van deze mariniers was in het algemeen zeer jong en varieerde tussen de 18 en 20 jaar. Enkel de meer ervaren scherpschutters bleken ouder. Melle zou meteen ook de vuurdoop worden voor wat Wereldoorlog I aanging voor deze vlootmariniers.

Hierboven een foto van Belgische troepen aan de Brugstraat te Wetteren. Dit is dus de straat die uitgaf op de toenmalige brug over de Schelde te Wetteren. Hier krijgen Belgische soldaten bij het doortrekken op de brug van Wetteren brood aangeboden bij hun terugtocht op de Ijzer. Het moet allicht nog gefotografeerd zijn zeer kort voor de brug ook daar de lucht inging. (Foto rechts: Google streetview)

Een vrij gelijkaardige foto vind je ook van Belgische infanteristen die door een plaatselijke inwoner appels aangeboden krijgen. Allicht zijn dit soort foto's ook wel in scene gezet als progaganda in de kranten dus. De foto wordt in dit geval gekoppeld aan Melle. Helaas is de kerk op de achtergrond zeker niet deze van Melle en het zou ook niet logisch meer zijn gezien de brug over de Schelde daar reeds begin september 1914 werd opgeblazen. De kerk op de foto is wel degelijk deze van Heusden. In dat geval is hun locatie ook vrij logisch als ze eerst over de brug in Wetteren zouden getrokken zijn bij hun terugtocht op de IJzer.

• Donderdag 8 oktober 1914.
• In de loop van deze dag zal allicht ook de laatste nog intacte brug over de Schelde, deze te Wetteren, worden opgeblazen.

• Pas bij hun tussenstop in Gent, wordt de Admiraal ingelicht van hun gewijzigde opdracht. Hij krijgt er zijn instructies over hoe de Fransen hun stellingen moeten aansluiten bij de terugtrekkende Belgische troepen.
• De originele 6 divisies die de verdediging van Antwerpen op zich namen zouden als volgt terugtrekken:
  • 2 van de 6 divisies zijn ten westen van het kanaal Gent-Terneuzen geplaatst. 3 anderen in het oosten ervan.
  • De Belgische Cavalerie dekt ten zuiden van Lokeren de terugtocht naar de Schelde.
• De Franse Vlootfusiliers zullen de nacht doorbrengen in de Leopoldkazerne te Gent, het Gents Circus nabij de Sint Pieters Nieuwsstraat en het Vlaams Theater (allicht NT Gent).
• In de loop van de avond komt de laatste van 7 treinen met Franse Vlootfusiliers aan te Gent. De Franse soldaten worden door de Gentse bevolking warm onthaald.
• Als de Belgische burgerwacht Wetteren verlaat, wordt ook de brug van Wetteren bij hun vertrek opgeblazen.
• Vrijdag 9 Oktober 1914.
• In de loop van de nacht hadden de laatste Belgische troepen van de 2e Divisie en de Britten Antwerpen verlaten. Het garnizoen van Fort 4 verliet als laatste de Antwerpse vesting. Het trok over de Schelde en liet daarbij de laatste bruggen de lucht in vliegen om enige voorsprong op de Duiters te behouden. Zij probeerden in geforceerde marche uit de handen van hun Duitse achtervolgers te blijven. Zij trokken richting Sint Niklaas.
• Ten oosten van Lokeren botst deze dag de van Antwerpen terugtrekkende Belgische 6e Divisie op de Duitse 37e Landwehrbrigade. De Belgen weten er voorlopig de Duitsers af te houden en Lokeren blijft nog in Belgische handen.
• De 6e Divisie zal zijn posities echter overdragen aan de 1e Karabiniers die de achterhoede moeten dekken maar deze kunnen niet weerstaan aan de Duitse druk, zodat Lokeren uiteindelijk toch in Duitse handen valt.
• De Duitse 4e Ersatz Divisie die eerder te Schoonaarde de Schelde was overgestoken zal de Duitse 37e Landwehrbrigade vervoegen. Er worden gedeeltes afgesplitst naar het Waasland om zo nog onder weg zijnde uit Antwerpen terugtrekkende Belgen en Britten te proberen onderscheppen.
• De achterhoede van de 2e Belgische Divisie wordt op die manier te Moerbeke nog onder vuur genomen door Duitse artillerie die vanuit Lokeren was verplaatst naar Eksaarde, gelukkig zijn de beschietingen zonder veel erg.
• De laatste Britten weten te Klein Sinaai en te Sint Gillis Waas met treinen te ontkomen aan de achtervolgende Duitsers. De locomotief van de laatste trein wordt echter geraakt door een Duitse granaat en de 1500 aanwezige soldaten dienen te voet te proberen ontkomen in de richting van de grens van het Neutrale Nederland. Het gros van de manschappen wordt echter gevangen genomen.
• De Belgische 2e Divisie moet sterk vermoeid doortrekken langs Moerbeke en Wachtebeke richting Zelzate.
• De achtervolgende Duitse 37e Landwehrbrigade zal verder trekken via Lochristi naar Gent.
• De 1e Ersatzdivisie en de 1e Landwehrbrigade zal verder trekken in de richting van Aalst om zo proberen Gent te bereiken.
• Bij al deze verplaatsingen lopen de wegen nog eens bijkomend vol met eveneens voor de Duitsers vluchtende vluchtelingen.

• Om 4u45 zetten te Gent, Franse Vlootmariniers een voettocht aan in de richting van Melle, waar ze stelling zullen nemen. Ze kunnen hierbij gebruikt maken van verschansingen die reeds waren opgetrokken bij de eerste gevechten te Melle door de Belgische troepen (een maand eerder). De structuren en opgetrokken stellingen volgen grotendeels de verdedigingslinie die later werden uitgewerkt tot de structuur van Bruggenhoofd Gent. (Bruggenhoofd Gent zou pas gebouwd worden in 1935-1937).

Franse vlootfusiliers (allicht hier) op weg naar de regio Melle - Kwatrecht (Foto: oud onbekend krantje - Het rechter fotootje is trouwens een foto waarbij ze poseren met hun oorlogsbuit na de slag in Melle)

• De te verdedigen stelling wordt bezet door de Franse Vlootfusiliers onder leiding van Admiraal Ronarch en de Gentse Garnizoenstroepen onder leiding van generaal Clooten. Deze garnizoenstroepen bestonden uit 8 schamele eskadrons Cavalerie, een brigade Mixte en een brigade vrijwilligers. Dit kwam neer op een 6000 tal geweren. Er zou ook steun volgen van de 7e Engelse Divisie van Generaal Cappers. Deze waren echter nog niet eens aangekomen aan de Belgische kust en zouden ook nog deze stellingen mee moeten verdedigen.
• Een deel van het 2e Regiment Franse fuseliers stelt zich op tussen Kwatrecht en Gontrode. Zij laten nog een bataljon in reserve ten noorden van Melle.
• Een deel van het 1e Regiment Franse fuseliers stelt zich op tussen Heusden en Goudenhand (in de buurt van de huidige afrit R4 in Destelbergen). Zij laten een reservebataljon achter te Destelbergen.
• Zelf houdt de admiraal nog 2 bataljons en één compagnie mitrailleurs over voor het bezetten van de directe gevechtzone.
• De Belgen zelf stellen zich op tussen Lemberge en Schelderode.
• De Artillerie van de 4e Brigade Mixte stond opgesteld in de buurt van de Lindenhoek te Melle. Zij konden gans de Scheldevlakte en de meest belangrijke kruispunten in de buurt bestrijken met vuur.
• De stellingen op te trekken tussen de Schelde en de Leie (Eke tot Astene), zou verdedigd moeten worden door de nog te arriveren 7e Engelse divisie die op dat moment nog altijd niet was aangekomen te Zeebrugge.
• Ambulancewagens horende bij de Franse Fuseliers bleven voor Gent beschikbaar om eventuele gewonden af te voeren.
• Van Belgische kant krijgt men via Cyclisten te weten dat zowel Duitsers oprukken, komende vanuit Aalst als vanuit de richting Lokeren (Lochristi).

• Om 18 uur valt de eerste aanval stil. Aan geallieerde kant zijn de verliezen zeer beperkt. Beide kanten van het front blijven echter aandachtig hun stellingen bewaken. In de velden ontstaat een nevel die de Duitsers de kans geeft te hergroeperen en stelling te nemen achter alles wat hier bruikbaar voor is. Dit konden zowel huizen als hagen zijn.
• Het wordt een zeer donkere nacht. Enkel boven Kwatrecht hangt een rode gloed omdat de Duitsers daar twee hoeves in brand hebben gestoken.
• De Franse mariniers krijgen geen toelating hun stellingen te verlaten en iets proberen te eten. Dit loste het probleem dat er amper eten beschikbaar was, ook meteen op.
• Tussen 21 en 23 uur (onduidelijk) barst een nieuwe zware Duitse aanval los. Hij wordt gestart met het afvuren van een roze vuurpijl boven de Duitse stellingen. De Duitse soldaten proberen krioelend via grachten, tussen huizen en heggen, de stellingen van de Franse Fuseliers te bereiken. Er wordt van Franse kant hevig geschoten met handwapens en zware mitrailleurs op alles wat beweegt. Er sneuvelen ontzettend veel Duitsers maar deze gooien voortdurend nieuwe soldaten als kanonnenvlees in de vuurlijn.
• De overmacht wordt hierdoor voor de geallieerden te groot. Er wordt beslist Gontrode te ontruimen en terug te trekken tot achter het spoorwegtalud. Deze terugtrekking kost aan verschillende Fransen het leven waaronder ook aan de Franse Scheepsluitenant Le Douget die bij het terugtrekken op de spoorlijn een kogel in het hoofd kreeg.
• Vanuit deze nieuwe stelling achter de spoorlijn zijn de Fransen echter veel beter gepositioneerd dan de Duitsers en slagen ze er een tweede keer in de massale aanval af te slaan..
• Zaterdag 10 Oktober. 's nachts.
• De Duitsers proberen voortdurend dichterbij te sluipen bij de Franse stellingen achter de spoorwegtalud. Hierbij proberen ze de stellingen tot een 40 tal meter te naderen. Zo laten ze zich in het duister in de nabijheid van wegen rollen op de rijweg om daar te blijven liggen.

• Rond 4 uur. Er blijkt door de massale Duitse aanvallen nog weinig orde te zitten in de nog aanwezige Duitse steunpunten. Franse mariniers komen uit hun stellingen met de bajonetten op het geweer om de nog aanwezige Duitsers terug te drijven. Nogal wat nog aanwezige Duitsers vluchten hierbij weg uit hun op dat moment nog bezette stellingen.

• Ondertussen is ook de Britse 7e Divisie aangekomen te Gent onder leiding van generaal Cappers. Zij vervoegen samen met nieuwe Belgische soldaten de Fransen die al dapper stand hadden gehouden. De Britten dienen posities in te nemen tussen de Schelde te Eke en de Leie te Astene.
• Er wordt algemeen opdracht gegeven de Schelde-Leie stelling te behouden.
• 9 uur. Bij de Zusters van Liefde te Kwatrecht (huidige MPI) ontfermt men zich over een gewonde Duitser en een aantal burgerslachtoffers die men net buiten de gebouwen vindt.
• Rond de middag. Er volgt een dusdanig zware Duitse aanval op de stellingen dat men opnieuw verplicht is zich terug te trekken tot achter de spoorwegberm. Er wordt van daaruit door de Fransen opnieuw een tegenaanval uitgevoerd, ondersteund met hevig mitrailleurvuur. Opnieuw moet de Duitse aanvaller het onderspit delven. Voor de rest van de dag en de komende nacht blijft alles rustig.
• Te Massemen wordt een landbouwer Camiel De Bruycker uit Kwatrecht die het waagde zijn dieren te gaan voederen op de Vurst te Massemen gevangen genomen door de Duitsers. Hij wordt meegenomen en ter plaatse op een stuk land langs de steenweg geëxecuteerd.
• Zondag 11 oktober 1914, namiddag. Ondanks dat er geen nieuwe Duitse aanvallen meer zijn geweest wordt de algemene opdracht gegeven de stellingen te ontruimen. De Duitsers zijn bezig zulke zware versterkingen aan te brengen dat het onbegonnen zaak zal zijn de stelling te behouden met 6.000 geallieerde fuseliers. De Duitse tegenstander zou ondertussen klaar staan voor een tegenaanval met een legermacht van 45.000 soldaten.
• Uiteindelijk had de stelling te Melle gedaan wat moest gebeuren. De troepenmacht uit Antwerpen moest twee dagen de tijd krijgen om veilig terug te trekken tot achter de IJzer. Ze kregen uiteindelijk 62 uur.

Het veldgraf van een Duitse officier langs de steenweg te Melle anno 1914, vermoedelijk reeds op de lokatie van het latere kerkhof (Foto: De Oorlogsklok)

• In de ochtend van 12 Oktober 1914 rijdt een groep Duitse cyclisten, infanteristen en Uhlanen naar het stadhuis van Gent (zie foto hieronder). Hun commandant heeft er een onderhoud met de Gentse Burgemeester Braun. Als gevolg van dit bezoek, wordt vrij vlug daarna de Duitse vlag opgehangen aan het Gentse stadshuis (kleine ronde foto). (Foto : uit een oud krantenartikel)

• Deze hoofdzakelijk Franse vertragingsopdracht diende origineel 48 uur tijd te gunnen aan de terugtrekkende Belgen. Het werden er uiteindelijk 62.
• Het Belgische leger zou zonder teveel hinder zijn nieuwe stellingen kunnen bereiken op 15 oktober 1914 en hun deel van de stellingen verdedigen binnen het ganse geallieerde te verdedigen front aan de IJzer.

• Ook de Franse Mariniers zullen opnieuw in hun spoor volgend via Gent vertrekken richting Diksmuide.
• De achterhoede werd gedekt door de laatst aangekomen Britten. Deze zouden uiteindelijk ook terugtrekken via Drongen, Merendree, Hansbeke, Bellem en Aalter.
• De Duitsers zouden na Kwatrecht - Melle eveneens vrij spel krijgen de achtervolging in te zetten, richting IJzer. Zij bereiken dit eveneens op 17 oktober 1914 en geraken vanaf dan ook opnieuw in hevige aanvallen betrokken tegen de daar opgestelde geallieerde legers.
• Vanaf dan kreeg de IJzerstelling tot 31 oktober 1914 dagelijkse aanvallen te verwerken.
• Op 1 november 1914 wordt door de IJzervlakte onder water te zetten de situatie aan het front herschapen in een hopeloze modderboel. De ganse frontlijn loopt in enkele dagen onder water en de toenmalige frontlijn komt letterlijk voor jaren vast te zitten in een stellingenoorlog die nog tot november 1918 zou duren. Hierbij zouden ook aan Belgische kant 14.000 soldaten sneuvelen.
• Lees het vervolg op deze link:
• Het ontstaan van een klein Duits kerkhof op grondgebied Melle
• Bron: Voor het opmaken van bovenstaand verslag werden onder andere onderstaande naslagwerken gebruikt, waarvoor dank.
• http://forumeerstewereldoorlog.nl dat zelf zijn verhaal samenstelde uit onderandere onderstaande werken:
  • La Brigade Jean Le Gouin (1917).
  • Fuseliers de Dixmude - George Le Bail.
  • Dixmude - Charles Goffic (1915).
  • De IJzerslag 1914 - Marcel Senesael (1964).
• Les Fuseliers Marins - Lepotier (1969) - Chapitre II: Pourquoi des Fuseliers Marins?
• Dixmude - Fusilliers Marins - Charles le Goffic (1915)
• Histoires des Troupes Territoriales en Belgique en 1914 - Groupement Clooten
• Melle 1914-1918, 1940-1944 - Georges Van Oostende.
• De Eerste Wereldoorlog op grondgebied Quatrecht - Rolande Van Heden.
• Ik zal ze heel mijn leven horen roepen - Paul Neirinck 2014